Pas toe of leg uit

De bekeuring was terecht. Ja, ik had zitten bellen in de auto. En ja, ik had daarbij het toestel in m’n hand gehouden. Maar vervelend was het wel. Niet alleen kostte het grapje me ruim 150 euro, mij werd ook nog eens uitgebreid de les gelezen.

Het telefoongesprek was echt heel belangrijk geweest, vertelde ik de agenten. Ze waren niet onder de indruk. Hou je aan de wet, of ontvang een boete, meer mogelijkheden zijn er niet.

Dat lijkt zo logisch als wat, maar in de diffuse wereld van de corporate governance is er toch ook een andere optie. Wie zich niet aan de regels houdt, mag ook dat gewoon uitleggen. Comply or explain, pas toe of leg uit, is het belangrijkste principe uit de Europese en Nederlandse gedragregels voor grote bedrijven.

Het is het uitgangspunt van de Europese Corporate Governance Code en van de Nederlandse Code Tabaksblat. En toen de Nederlandse bankensector in september van dit jaar een eigen Code Banken presenteerde, met regels over bonussen, stond ook daar met dikke letters boven: pas toe of leg uit.

Enorme, risicoverhogende bonussen mogen nooit en te nimmer worden uitgedeeld bij de banken. Ze zijn ongeoorloofd, verboden, illegaal. Tenzij een bank netjes uitlegt waarom ze medewerkers toch zeven keer het jaarsalaris uitbetaalt voor het nemen van korttermijnrisico’s die de financiële stabiliteit van de wereldeconomie ondermijnen. Dan mag het natuurlijk wel.

Toen ik bij RTL-Z mijn verbazing uitsprak over de ondragelijke lichtheid van de nieuwe bankencode, kreeg ik bijval van gekwalificeerd ‘ISO-auditor’ – dat is iemand die internationale standaarden beoordeeld. Hij vertelde mij dat er drie soorten van standaarden bestaan: keiharde verplichtingen (‘obliged’), softere verplichtingen (‘should’), en boterzachte afspraken (‘would’). Comply-or-explain-codes vielen volgens hem in de laatste categorie. Boterzacht, dus.

Dat blijkt ook in de praktijk. In 2007 publiceerde Jelle Dinant, senior beleidsmedewerker van de Autoriteit Financiele Markten (AFM) een evaluatie van de Code Tabalksblad. In het artikel komt de volgende opzienbarende passage voor: “Onderzoek heeft uitgewezen dat de uitleg die door ondernemingen wordt gegeven aan de niet-naleving van een bepaling uit de Code, veelal een opvallend uniform karakter heeft.”

In mensentaal: bedrijven die zich niet willen houden aan de Code, schrijven gewoon een standaard zinnetje in hun jaarverslag en zijn van al het gedoe af. Echt uitleggen is niet nodig, de bedrijfsjurist geeft je een toverspreuk waarmee Tabaksblat zo kan worden weggetoverd.

Is dat een erg? Je zou denken van wel, maar volgens het European Corporate Governance Forum, een werkgroep van de Europese Commissie opgericht om de codes te evalueren, is er niets aan de hand. Toezichthouders moeten zich niet druk maken om de kwaliteit van de uitleg die bedrijven geven als ze zich niet aan een code houden. “Toezichthouders moeten hun rol beperken tot het controleren of er een uitleg gegeven wordt”, schrijft het Forum. “Ze moeten niet proberen om het oordeel van de raad van bestuur of de waarde van zijn uitleg, te evalueren.” Einde citaat.

‘We houden ons niet aan de regels, omdat het nu even niet uitkomt’. Zo’n verklaring in het jaarverslag zou in principe dus voldoende moeten zijn. Ik zal het de volgende keer dat de politie me te grazen neemt toch maar proberen: “Ik zat te bellen in de auto, omdat ik daar gewoon even zin in had.”

(verschenen in: CFO Magazine)